Co zrobić, gdy dziecko na wszystko reaguje słowem „NIE”?

Czyli czym możemy zastąpić szantaż, do którego tak często rodzice się odwołują?

Dostałem niedawno maila, w którym mama opisywała swoje dziecko, gotowe współpracować z rodzicami wyłącznie wtedy, gdy zastosuje się wobec niego swego rodzaju szantaż. Czyli „jeśli nie posprzątasz pokoju, to nie będziesz mógł oglądać wieczorem bajki”, bądź „jeśli nie zjesz obiadu, to nie będzie słodyczy”. Gdy takie argumenty się pojawią, to dziecko współpracuje, ale żeby współpracowało samo z siebie, to nie ma żadnych szans. Do tego im jest starsze tym mniej ów szantaż działa. Co więc powinna zrobić? Podczas pisania odpowiedzi stwierdziłem, że warto by o tym napisać na blogu, bo w podejściu tej mamy kryje się pewien błąd, prowadzący do owego „nieposłuszeństwa”, który ja sam swego czasu również nieświadomie popełniałem, a którego dość łatwo jest uniknąć.

Od czego w takiej sytuacji zacząć?

Nie chcę tutaj wszystkiego przytaczać, ale wychowawczych problemów, o których wspominała mama było w tym mailu jeszcze kilka. Niemniej w mojej opinii one wszystkie miały genezę w tym samym punkcie, czyli naderwanej więzi z rodzicami i spowodowanej tym dziecięcej niechęci do współpracy. Jeśli dodamy do tego wiek dziecka (3 latka) i fakt, że ledwie kilka miesięcy wcześniej urodził mu się młodszy brat, to tym bardziej prawdopodobna wydaje właśnie ta wersja. Jeśli tak rzeczywiście jest, to rozwiązanie tego problemu leży w spędzaniu wartościowego czasu jeden na jeden z takim dzieckiem. Czasu, w którym pokażemy mu, że dalej jest dla nas ważne.

Więcej na ten temat napisałem w tekście „Trzy powody dla których dzieci bywają nieposłuszne i jak sobie z tym poradzić?„. W skrócie: najpierw musimy wzmocnić relację i przebić się przez ścianę niechęci, a dopiero później próbować zmienić dziecięce zachowanie (co może okazać się zbyteczne, bo zachowanie prawdopodobnie samo się zmieni pod wpływem naprawionej relacji).

A co zamiast szantażu?

Nie da się ukryć, że „jeśli nie posprzątasz swojego pokoju, to nie będziesz mógł oglądać wieczorem bajki” stawia rodziców i dzieci po przeciwnej stronie barykady. Tworzy walkę o to, komu kogo uda się pokonać. Wielokrotnie byłem świadkiem sytuacji, w której dziecko mimo wszystko nie chciało (przykładowo) sprzątać i w efekcie rodzic nie tylko się coraz bardziej złościł, ale też pojawiały się coraz silniejsze „argumenty” (czyli groźby/próby szantażu/odbierania przywilejów). To droga donikąd.

Niemniej z drugiej strony rozsądnym wydaje się uczenie dzieci, że najpierw wypełniamy nasze obowiązki, a dopiero później spędzamy czas na przyjemnościach. Więc sama idea stojąca za wypowiadanymi przez rodziców słowami wydaje się słuszna. Jak więc sprawić, aby przekazać dziecku te wartości, na których nam zależy, ale jednocześnie nie uciekać się do szantażowania dziecka i stawiania go w sytuacji bez wyjścia?

Jak to wygląda u nas?

Ja osobiście korzystam z nieco zmienionej formy tego samego zdania, która w powyższym przypadku brzmiałaby „bajkę można oglądać dopiero wtedy, gdy ma się porządek w pokoju”. Inne przykłady to „pójdziemy grać w piłkę, gdy ubierzesz odpowiedni do tego strój”, bądź „pobawimy się wieczorem klockami, gdy będą już umyte zęby i będziecie ubrani w piżamę”.

Co właściwie zmienia taka forma? Przede wszystkim to zdanie powyższe jest neutralne i nie jest skierowane bezpośrednio do dziecka. Bliżej mu do oficjalnej zasady, niż do konfrontacji dwóch przeciwstawnych sił. Takie podejście pozostawia też dziecku wybór – może posprzątać i oglądać bajkę albo może nie sprzątać i nie oglądać bajki. Oczywiście w pierwszym przypadku ten wybór też był, ale jeśli dziecko wybrałoby inaczej niż życzyłby sobie tego rodzic, to ryzykowałoby gniewem rodzica i gorszymi konsekwencjami, bądź w najlepszym przypadku nadszarpnięciem łączącej ich relacji. Różnica w moim odczuciu jest ogromna.

Ta zasada nie rozwiąże oczywiście wszystkich naszych problemów

To oczywiście nie jest takie proste, że ta jedna zasada załatwia wszystko. Najczęściej jej wprowadzenie i pilnowanie powoduje, że pewne sytuacje wchodzą dzieciom (i nam! Dawanie przykładu jest jak zwykle kluczowe!) w nawyk i przestajemy na nie zwracać uwagę (czyli na przykład dzieci rano same pilnują porannej toalety, a po szkole same idą najpierw odrobić zadanie).

Jeśli jednak pojawia się jakiś większy problem i dziecko nie ma ochoty z nami współpracować mimo wszystko, to ten sposób nam nie pomoże. W takim przypadku będziemy musieli wrócić do drugiego akapitu i skupić się na naszej relacji z dzieckiem, a możliwe też, że będziemy musieli dodatkowo poświęcić trochę czasu na wytłumaczenie dziecku, dlaczego dana czynność jest istotna (niezależnie od tego czy mówimy o wyprowadzaniu psa, rozpakowywaniu zmywarki czy wynoszeniu śmieci).

Ten sposób może jedynie pomóc w komunikacji

Ale na pewno nie naprawi on problemów leżących głębiej i nie zamierzam obiecywać, że jest inaczej (w takich przypadkach trzeba będzie podjąć inne działania, o których wspomniałem wcześniej). Nam prywatnie ten sposób pomógł ograniczyć ilość codziennych konfrontacji pomiędzy rodzicami i dziećmi, bo nie doprowadza on do sytuacji, w których dziecko czuje się zmuszane do posłuszeństwa, bądź do sytuacji w których rodzic będzie czuł, że nie potrafi sobie z dzieckiem poradzić (a mniej takich sytuacji to też mniej nerwów po obu stronach, co na wszystkich działa dobrze).

Innymi słowy, choć ten sposób nie jest remedium na wszystkie nasze rodzicielskie problemy, to w codziennych spotkaniach z naszymi dziećmi, pomoże nam traktować je z szacunkiem, tak jak traktowalibyśmy drugiego człowieka, a w efekcie wzmacnia naszą relację z nimi, zamiast ją niszczyć. To z kolei najczęściej prowadzi do tego czego wszyscy tak naprawdę szukamy, czyli odczuwania większej przyjemności z wypełniania tej niesamowitej roli, jaką jest rola rodzica.

Prawa do zdjęcia należą do Lucas.